| منطقه | دسترسی به آب شرب ایمن | چالش‌های اصلی |
|---|---|---|
| جنوب صحرای آفریقا | پایین (30-40%) | فقر، خشکسالی، نبود زیرساخت |
| جنوب آسیا | متوسط (60٪) | جمعیت زیاد، آلودگی |
| آمریکای لاتین | متوسط (65-75٪) | نابرابری شهری/روستایی |
| خاورمیانه و شمال آفریقا | بالا ولی شکننده | تنش آبی، کم‌آبی |
| اروپا و آمریکای شمالی | بسیار بالا (≈100٪) | حفظ کیفیت، تغییر اقلیم |
√ روند پیشرفت دسترسی به آب شرب ایمن
روند پیشرفت دسترسی به آب شرب ایمن در سطح جهانی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه پایدار محسوب می شود. در ادامه نگاهی دقیق‌تر به روند تاریخی، دلایل پیشرفت، چالش‌های باقی‌مانده و پیش‌بینی آینده خواهیم داشت:
روند تاریخی (2000 تا 2022)
سال 2000:
-
تنها حدود 61 درصد از جمعیت جهان به خدمات آب شرب با مدیریت ایمن (safely managed) دسترسی داشتند.
-
بسیاری از کشورهای کم‌درآمد هنوز از منابع غیرایمن مانند چاه‌های روباز یا رودخانه‌ها استفاده می‌کردند.
سال 2015:
-
هم‌زمان با تدوین اهداف توسعه پایدار (SDGs)، این عدد به 69 درصد افزایش یافت.
-
تمرکز جهانی بیشتر بر روی "کیفیت" و "دسترسی در محل زندگی" بود، نه فقط داشتن یک منبع آب.
سال 2022:
-
حدود 73 درصد از مردم جهان به آب شرب ایمن دسترسی دارند.
-
این یعنی حدود 2.2 میلیارد نفر هنوز محروم هستند (UNICEF & WHO JMP Report 2021).
تفاوت روند در کشورها
کشورهای با درآمد بالا:
-
از اوایل دهه 2000، بیش از 95٪ دسترسی کامل داشته اند.
-
تمرکز بیشتر روی بهبود کیفیت، هوشمندسازی سیستم‌ها، و مقابله با تغییرات اقلیمی بوده است.
کشورهای با درآمد متوسط و پایین:
-
پیشرفت محسوس ولی کندتر.
-
در بسیاری از کشورهای آفریقایی، دسترسی از 30٪ به حدود 40٪ افزایش یافته است (2000 تا 2022).
-
در جنوب آسیا، بهبود بیشتری حاصل شده، خصوصاً در هند و بنگلادش (UNICEF & WHO JMP Report 2021).
دلایل بهبود دسترسی
-
سرمایه‌گذاری جهانی در زیرساخت‌های آب و فاضلاب (بانک جهانی، یونیسف، NGOs).
-
توسعه فناوری‌های کم‌هزینه برای تصفیه آب.
-
افزایش آگاهی عمومی درباره سلامت و بهداشت.
-
افزایش شهرنشینی که باعث گسترش شبکه‌های آب‌رسانی شده است.
چالش‌های باقی‌مانده
-
نابرابری‌های شدید شهری و روستایی
-
تنش‌های آبی به‌خاطر تغییر اقلیم
-
بحران‌های سیاسی یا جنگ (مثلاً در یمن، سودان، سوریه)
-
آلودگی آب‌های زیرزمینی (مانند نیترات یا آرسنیک)
پیش‌بینی آینده (تا 2030)
سازمان‌های بین‌المللی هشدار می‌دهند که:
-
با روند فعلی، جهان تا 2030 نمی‌تواند به هدف "دسترسی همگانی به آب ایمن" برسد.
-
برای رسیدن به SDG 6، سرعت پیشرفت باید ۴ برابر شود.
-
کشورهای با کمترین پیشرفت باید ۱۰ برابر سریع‌تر حرکت کنند.
روند دسترسی به آب شرب ایمن از سال 2000 تا 2020
√ نابرابری‌های موجود
یکی از ریشه‌ای‌ترین چالش‌ها در مسئله آب شرب ایمن، وجود نابرابری می باشد؛ در داخل یک کشور هم ممکن است اختلاف شدید بین شهر و روستا، یا طبقات مختلف اقتصادی وجود داشته باشد.
۱. نابرابری بین شهری و روستایی
دسترسی در شهرها:
-
معمولاً بین ۸۵٪ تا ۹۵٪ از جمعیت شهری به آب ایمن دسترسی دارند.
-
خدمات آب‌رسانی متمرکز، لوله‌کشی گسترده، و تصفیه‌خانه‌های مدرن وجود دارد.
دسترسی در روستاها:
-
در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد، فقط ۴۰ تا ۶۰ درصد جمعیت روستایی دسترسی دارند.
-
وابستگی بیشتر به چاه‌ها، تانکرها، یا منابع باز.
-
نگهداری، کیفیت آب و پایداری کمتر.
مثال:
-
در هند، پوشش خدمات آب ایمن در شهرها بالای ۹۰٪ ولی در برخی مناطق روستایی زیر ۶۰٪ است.
-
در مصر، شهرها تقریباً پوشش کامل دارند اما در برخی مناطق روستایی کیفیت پایین یا فشار کم هست.
۲. نابرابری اقتصادی (ثروتمندان در برابر فقرا)
-
خانواده‌های ثروتمند:
-
معمولاً دسترسی به خدمات آب لوله‌کشی یا تصفیه‌شده دارند.
-
حتی اگر سیستم دولتی ضعیف باشد، توانایی خرید آب معدنی یا دستگاه‌های تصفیه دارند.
-
-
خانواده‌های کم‌درآمد:
-
اغلب به منابع آلوده یا ناایمن وابسته‌اند.
-
در برخی موارد، مجبور به پرداخت هزینه بیشتر برای آب هستند (مثلاً خرید از تانکرها در محله‌های بدون لوله‌کشی).
-
مثال:
در شهرهایی مانند لگوس (نیجریه) یا مانیل (فیلیپین)، ساکنان محله‌های فقیرنشین ممکن است تا ۱۰ برابر بیشتر از ثروتمندان بابت هر لیتر آب بپردازند.
۳. نابرابری جغرافیایی/اقلیمی
-
مناطق خشک یا کوهستانی معمولاً دسترسی کمتری دارند.
-
در مناطقی که تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفتند (مانند شاخ آفریقا یا جنوب مدیترانه)، خشکسالی طولانی‌مدت باعث کاهش منابع آب ایمن شده.
۴. نابرابری بر اساس جنسیت و سن
-
در بسیاری از مناطق روستایی، زنان و دختران مسئول آوردن آب هستند.
-
این کار ممکن است ساعت‌ها از وقت روزانه آن‌ها را بگیرد، که اثر منفی بر تحصیل، سلامت و امنیت آن‌ها دارد.
-
کودکان نیز ممکن است در تماس با آب ناسالم، دچار بیماری‌هایی مانند اسهال، وبا یا تیفوئید شوند.
جمع‌بندی نابرابری‌ها:
| عامل نابرابری | گروه‌های با دسترسی بهتر | گروه‌های محروم‌تر |
|---|---|---|
| محل زندگی | شهرنشینان | روستاییان، مناطق دورافتاده |
| سطح درآمد | ثروتمندان | خانواده‌های کم‌درآمد |
| جغرافیا | مناطق معتدل/پرآب | مناطق خشک، جنگ‌زده، بیابانی |
| جنسیت/نقش اجتماعی | مردان (کمتر مسئول تهیه آب) | زنان و دختران (مسئول جمع‌آوری آب) |
منابع:
-
WHO & UNICEF. (2021). Progress on Household Drinking Water, Sanitation and Hygiene 2000–2020.
https://washdata.org/sites/default/files/2021-07/jmp-2021-wash-households.pdf -
WHO. (2021). News release: Billions of people will lack access to safe water... unless progress quadruples.
https://www.who.int/news/item/01-07-2021-billions-of-people-will-lack-access-to-safe-water-sanitation-and-hygiene-in-2030-unless-progress-quadruples-warn-who-unicef -
UNICEF & WHO. JMP Data Dashboard (Drinking Water)
https://washdata.org/data/household -
WHO. Drinking Water Fact Sheet
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/drinking-water
